Αυτιστική Διαταραχή, Μέρος β”, Η κλινική εικόνα των παιδιών με αυτισμό

Ημερομηνία δημοσίευσης άρθρου: Απριλίου 20, 2013 Συγγραφέας: Μάχη Κλεάνθους Κατηγορία: Υγεία

Είδαμε λοιπόν την περίπτωση του Ιάσωνα. Ορισμένα από τα χαρακτηριστικά του είναι κοινά στα περισσότερα αυτιστικά παιδιά. Η έλλειψη της επιθυμίας για επικοινωνία και κοινωνικοποίηση, η τάση για απομόνωση, η επίμονη ενασχόληση με συγκεκριμένες δραστηριότητες, οι στερεότυπες κινήσεις, η αντίσταση στην αλλαγή καθώς και οι ιδιαιτερότητες στην ποιότητα και τη χρήση του λόγου αποτελούν βασικά χαρακτηριστικά του αυτισμού.

Τα χαρακτηριστικά του αυτισμού μπορεί να εκδηλωθούν με πολλούς διαφορετικούς συνδυασμούς και με διαφορετικό βαθμό σοβαρότητας. Γι αυτό εξάλλου είναι προτιμότερο να μιλάμε για φάσμα αυτιστικών διαταραχών παρά για μεμονωμένη αυτιστική διαταραχή.

Η κοινωνική και συναισθηματική ανάπτυξη
Ο άνθρωπος αναπτύσσει από πολύ νωρίς στη ζωή του κάποιες κοινωνικές δεξιότητες οι οποίες είναι απαραίτητες για την ανάπτυξη διαπροσωπικών σχέσεων. Για παράδειγμα, ο συναισθηματικός δεσμός με τους γονείς, το κοινωνικό χαμόγελο, η μίμηση των κινήσεων ενός άλλου ανθρώπου, η εμπάθεια και η κατανόηση των συναισθημάτων του άλλου κτλ.

Ένα αυτιστικό παιδί όμως έχει σοβαρά ελλείμματα σε όλους τους τομείς των κοινωνικών δεξιοτήτων, και τα ελλείμματα αυτά είναι ήδη εμφανή από τη βρεφική ηλικία. Η ανθρώπινη φωνή δεν του προκαλεί κανένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον και η προσοχή του εστιάζεται σε κάποιο μεμονωμένο σημείο του ανθρώπινου προσώπου και όχι στο σύνολό του. Αντιμετωπίζει τους ανθρώπους ως αντικείμενα και όχι ως πρόσωπα για επικοινωνία. Ωστόσο, έρευνες έδειξαν ότι τα πλείστα αυτιστικά παιδιά αναζητούν τους γονείς τους και όχι ξένα πρόσωπα μετά από ένα σύντομο αποχωρισμό. Τα στοιχεία αυτά οδήγησαν στο συμπέρασμα ότι τα παιδιά αυτά δεν χαρακτηρίζονται από ανικανότητα για επικοινωνία αλλά μάλλον αντιμετωπίζουν δυσκολίες στην κατανόηση των κοινωνικών πληροφοριών, γεγονός που τα εμποδίζει να ανταποκριθούν αποτελεσματικά σε αυτές.

Τα αυτιστικά παιδιά παρουσιάζουν ελλείμματα και στη μη λεκτική επικοινωνία. Η έλλειψη χρήσης χειρονομιών, η απουσία βλεμματικής επαφής καθώς και κοινωνικού χαμόγελου επηρεάζει την αλληλεπίδραση ανάμεσα στο παιδί και τους γύρω του. Φανταστείτε δύο άτομα από διαφορετικές χώρες που προσπαθούν να επικοινωνήσουν. Τι κάνουν; Χρησιμοποιούν τη γλώσσα του σώματος, τη μη λεκτική επικοινωνία. Αυτήν ακριβώς που τα αυτιστικά παιδιά σε πολύ μεγάλο βαθμό δεν διαθέτουν αλλά ούτε την καταλαβαίνουν κιόλας! Γι ´ αυτό ακριβώς δεν μπορούν να αντιληφθούν και να κατανοήσουν τα συναισθήματα των άλλων. Ο Ιάσωνας δεν κατανοεί την έκφραση του προσώπου της μαμάς του, τις κινήσεις του σώματός της και τον τόνο της φωνής της όταν αυτή είναι θυμωμένη, λυπημένη, αγχωμένη κτλ. Άλλωστε ο ίδιος χρησιμοποιεί ελάχιστα στοιχεία μη λεκτικής επικοινωνίας και χειρονομίες με σκοπό την έκφραση δικών του συναισθημάτων. Σπάνια θα αγκαλιάσει κάποιον ή θα του δώσει ένα φιλί ως ένδειξη αγάπης. Οι χειρονομίες του και οι εκφράσεις του είναι παράξενες και μηχανιστικές.

Η γλωσσική ανάπτυξη
Η γλωσσική ανάπτυξη παρουσιάζει σημαντική καθυστέρηση και πολλές ιδιαιτερότητες. Περίπου το 50% των αυτιστικών παιδιών δεν αναπτύσσει σχεδόν καθόλου λόγο. Τα παιδιά που έχουν σε κάποιο βαθμό δεξιότητες μη λεκτικής επικοινωνίας, έχουν περισσότερες πιθανότητες να αναπτύξουν λόγο. Πάντως το κύριο χαρακτηριστικό δεν είναι η περιορισμένη ανάπτυξη του λόγου αλλά η μη λειτουργική του χρήση.

Μία από τις ιδιομορφίες είναι η ηχολαλία και αναφέρεται στην επανάληψη λέξεων ή φράσεων που ειπώθηκαν από άλλους. Άλλες ιδιομορφίες είναι η αντιστροφή της προσωπικής αντωνυμίας (χρησιμοποιούν το «εσύ» αντί το «εγώ» όταν αναφέρονται στον εαυτό τους) καθώς και η δυνατή ένταση και ο κακός ρυθμός της φωνής.

Τα αυτιστικά παιδιά συχνά μιλάνε για πράγματα άσχετα και χωρίς νόημα μέσα στη συζήτηση και επιμένουν να μιλούν για το ίδιο θέμα ακόμα και όταν είναι εμφανές ότι αυτό δεν ενδιαφέρει κανέναν.

Έχουν σοβαρές δυσκολίες στην κατανόηση των μεταφορών και των παρομοιώσεων. Για παράδειγμα, αν χτυπάει το τηλέφωνο και η μητέρα ρωτήσει το παιδί αν μπορεί να το σηκώσει, ένα αυτιστικό παιδί μπορεί να απαντήσει «ναι» και να μην το σηκώσει, θεωρώντας ότι ερωτήθηκε για την ικανότητα του να σηκώσει τη συσκευή και όχι ότι του ζητήθηκε να απαντήσει το τηλέφωνο.

Το κοινό στοιχείο όλων των ελλειμμάτων στην επικοινωνία είναι μια αδυναμία των παιδιών αυτών να κατανοήσουν ότι ο λόγος είναι ένα μέσο που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να πληροφορήσει και να επηρεάσει τους άλλους.

Η νοητική ανάπτυξη
Σύμφωνα με μελέτες, το 79-89% των αυτιστικών παιδιών παρουσιάζει κάποια νοητική υστέρηση. Έχουν δηλαδή Δείκτη Νοημοσύνης κατώτερο του 70. Ο ΔΝ αποτελεί προγνωστικό παράγοντα για τις μετέπειτα ακαδημαϊκές και επαγγελματικές τους επιδόσεις. Τα αυτιστικά άτομα με φυσιολογικό ΔΝ έχουν μεγάλη πιθανότητα να επιτύχουν αυτονομία στην ενήλικη ζωή τους.

Ορισμένα αυτιστικά παιδιά παρουσιάζουν εξαιρετικά ταλέντα σε κάποιους τομείς όπως τα μαθηματικά, τη μουσική ή τη ζωγραφική. Θυμάστε την ταινία Rainman; Μια θεωρία θέλει τα παιδιά αυτά να έχουν την τάση να προσλαμβάνουν τμηματικά τις πληροφορίες και να μην τις αντιλαμβάνονται ως όλο, γεγονός που διευκολύνει τις επιδόσεις σε κάποιους τομείς. Μια άλλη θεωρία τα θέλει να σκέφτονται περισσότερο με εικόνες παρά με αφηρημένες έννοιες και έτσι να καταγράφουν τις πληροφορίες σαν κάμερα. Δυστυχώς, αυτές οι εντυπωσιακές ικανότητες δεν βοηθούν τα παιδιά στην καθημερινή τους ζωή, ούτε στην επικοινωνία τους με τους άλλους.

Τα αυτιστικά παιδιά έχουν εξαιρετική δυσκολία να μπουν στη θέση του άλλου και να κατανοήσουν πως σκέφτεται και πως νιώθει, δηλαδή να κατανοήσουν στοιχεία που δεν φαίνονται αλλά για τα οποία υπάρχουν ενδείξεις. Π.χ. ο Ιάσωνας δεν μπορεί να κατανοήσει γιατί κλαίει το μικρό του αδελφάκι όταν πέφτει στο πάτωμα στην προσπάθεια του να περπατήσει.

Η στερεότυπη συμπεριφορά
Χαρακτηριστική είναι η επιμονή ενασχόληση με στερεότυπες κινήσεις ή δραστηριότητες. Θυμάστε τον Ιάσωνα πόση επιμονή έδειχνε στην τακτοποίηση των αυτοκινήτων του; Αυτό είναι ένα πιο πολύπλοκο μοτίβο στερεότυπης συμπεριφοράς, χαρακτηριστικό σε παιδιά με πιο υψηλό ΔΝ. Μικρότερα παιδιά ή παιδιά με χαμηλότερο ΔΝ παρουσιάζουν επαναληπτικές στερεότυπες κινήσεις. Κινητικές στερεοτυπίες είναι ο στροβιλισμός, το περπάτημα στην άκρη των δαχτύλων, οι ξαφνικές και γρήγορες κινήσεις μπροστά στα ματιά κτλ.

Αυτή η συμπεριφορά εμφανίζεται συνήθως όταν το παιδί δεν απασχολείται με κάποια δραστηριότητα ή όταν βρίσκεται μπροστά σε καινούριες και απρόβλεπτες καταστάσεις. Με αυτό τον τρόπο μειώνει την αγωνία και την ένταση που προκαλεί η κατάσταση.

Έχει υποστηριχτεί ότι η στερεότυπη συμπεριφορά λειτουργεί ως μέσο προστασίας ή ως μέσο αυτοδιέγερσης σε ένα περιβάλλον γεμάτο από πολύπλοκα ερεθίσματα που προκαλούν πανικό και τρόμο στο αυτιστικό παιδί. Ο Ιάσωνας μπορεί να μην αντιδρά καθόλου στο κάλεσμα της μητέρας του, η οποία βρίσκεται ακριβώς δίπλα του, ενώ δείχνει να ενοχλείται πολύ στο άκουσμα μιας σειρήνας σε πολύ μακρινή απόσταση.

Δρ. Μάχη Κλεάνθους
Ειδική Παιδοψυχίατρος
Τμήμα Νευροψυχιατρικής
Παιδοψυχιατρική κλινική Πανεπιστημιακού Nοσοκομείου Örebro, Σουηδία

Για επικοινωνία: machi.cleanthous@gmail.com

Θα ακολουθήσουν:
Μέρος γ’ Τα πιθανά αίτια του αυτισμού & η ανάπτυξη των παιδιών με αυτισμό
Μέρος δ’ Η διάγνωση του αυτισμού
Μέρος ε’ Η προσέγγιση όσον αφορά την θεραπεία